LPG’de Tekleme Neden Olur, Benzinde Olmaz?
Birçok sürücü için şu tablo fazlasıyla tanıdıktır: Araba benzinde pürüzsüz çalışır, gaz pedalına dokunursunuz motor ipek gibi döner; ancak LPG’ye geçince araç bir anda teklemeye, sarsılmaya veya gaz yememeye başlar. Sanki motorun yarısı çalışıyor gibidir. Bu durum hem can sıkıcı hem de kafa karıştırıcıdır çünkü “benzinde sorun yoksa motor sağlamdır” diye düşünülür. Evet, motor genellikle sağlamdır, ama LPG sistemi benzine göre farklı bir mantıkla çalışır. Dolayısıyla hata çoğu zaman motorda değil, gaz sistemindedir.
LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) sistemi, motora yakıtı farklı bir biçimde iletir. Benzin sıvı halde enjektörlerle doğrudan silindirlere püskürtülürken, LPG gaz fazında emme manifolduna verilir. Bu fark, özellikle sıcaklık, basınç ve yakıt karışımı açısından büyük önem taşır. Yani aynı motor, iki farklı yakıtla iki farklı davranış gösterebilir. Benzinde normal çalışan bir motor, LPG’de karışım hatası, ateşleme problemi veya regülatör basınç dengesizliği nedeniyle tekleyebilir.
Araçta Yağ Var Ama Yağ Lambası Yanıp Sönüyor?
Araba Fren Yaparken Ötüyor, Neden Olur ve Çözümü Nedir?
Rölantide Titreme Oluyor, Motorda Sorun mu Var?
LPG’de Teklemenin Anlamı Nedir?
“Tekleme” terimi aslında silindirlerden birinin düzgün ateşleme yapmaması anlamına gelir. Yani dört silindirli bir motorda, her çevrimde bir silindir görevini tam yapamıyor demektir. Sonuç olarak motor dengesiz çalışır, devir düşer ve sürüşte sarsıntı hissedilir. Benzinde sorun yoksa, bu hatanın yakıt karışımıyla ilgili olma ihtimali yüksektir. LPG sistemi hava-yakıt oranını hassas şekilde ayarlayamazsa, karışım fakirleşir (yani hava fazla, yakıt az olur) ve yanma düzgün gerçekleşmez.
Bu durumu anlamanın en basit yolu, araç LPG’deyken düşük devirlerde motorun titreyip titremediğini gözlemlemektir. Eğer özellikle dur-kalk trafikte veya rölantide bu sorun belirginleşiyorsa, gaz ayarı veya enjektör performansı kontrol edilmelidir. Çünkü benzin sistemi kendini elektronik olarak ayarlayabilirken, LPG sistemi daha sınırlı bir otomatik düzeltme kapasitesine sahiptir.
Benzinde Sorun Olmamasının Sebebi Nedir?
Benzin enjektörleri yakıtı milisaniye hassasiyetinde püskürtür ve motor kontrol ünitesi (ECU) sürekli olarak sensörlerden gelen veriye göre karışımı optimize eder. Bu sistem o kadar gelişmiştir ki, hava sıcaklığı değiştiğinde bile yakıt miktarını ayarlayabilir. LPG sistemleri ise genellikle benzin sistemine “taklit” olarak çalışır. Yani ECU’nun gönderdiği sinyali alır, LPG enjektörlerine aynı süreyle gaz gönderir. Ancak LPG’nin kimyasal yapısı farklı olduğu için, aynı sinyal her zaman doğru karışımı sağlamaz. Özellikle sıcaklık veya basınç değiştiğinde bu fark büyür.
Yeni Akü Takıldı, Ama Araba Neden Hala Çalışmıyor Olabilir?
Araçta EPC Işığı Yandı, Ne Yapmalıyım?
Araba Çalışıyor Ama Gaz Yemiyor, Neden Olabilir?
Dolayısıyla benzinle çalışan sistem, kendi ayarlarını anında telafi ederken LPG sistemi bu değişime geç tepki verir. Sonuç: tekleme. Yani sistem aslında geç kalmıştır. Özellikle kış aylarında bu fark daha belirgin hale gelir. Çünkü LPG’nin buharlaşması için ısı gerekir ve hava soğuksa buharlaşma yavaş olur. Yetersiz buharlaşma demek, yanma odasına düzensiz miktarda yakıt girmesi demektir.
LPG’nin Çalışma Mantığı
LPG sistemleri temel olarak dört ana bileşenden oluşur: regülatör (ya da beyin), enjektörler, ECU (gaz beyni) ve sensörler. Regülatör, LPG’yi sıvı halden gaz fazına dönüştürür. Bu işlem için motor suyunun sıcaklığını kullanır. Enjektörler, ECU’dan gelen sinyale göre silindirlere gaz gönderir. Sistem bu sinyali, aracın benzin enjektörlerinden kopyalar. Yani aracın kendi elektronik sistemine “benzin gönderme” sinyali geldiğinde, LPG ECU’su “ben de aynı süreyle gaz göndereyim” der.
Ancak bu mantık mükemmel değildir. Çünkü LPG’nin enerji yoğunluğu benzinden düşüktür. Yani aynı miktar LPG, aynı gücü üretemez. Bu yüzden sistem, her sıcaklık ve yük koşulunda karışımı yeniden ayarlamak zorundadır. Eğer ayar tutmazsa, motor “zengin” ya da “fakir” karışımda çalışır. Fakir karışım teklemeye, zengin karışım ise boğulmaya neden olur. Bu nedenle LPG ayarı, aracın benzinde nasıl davrandığına göre birebir kalibre edilmelidir.
Tekleme Sırasında Hissedilen Belirtiler
LPG’de tekleme yaşayan bir araç genellikle şu belirtileri gösterir:
- Rölantide titreme veya motor devrinin düzensizliği
- Gaz verildiğinde gecikme ya da tepkisizlik
- Düşük devirlerde sarsılma, yüksek devirde toparlama
- Egzozdan pat pat sesleri (yanmamış gazın patlaması)
- LPG’de iken yakıt tüketiminin artması
- Bazı durumlarda motor arıza lambasının (check engine) yanması
Bu belirtiler benzinde yoksa, sistematik olarak LPG devresine odaklanmak gerekir. Çünkü bu fark, genellikle ateşleme değil, karışım veya kalibrasyon probleminden kaynaklanır. Yani benzin sistemi “sağlıklı”, LPG sistemi “uyumsuz” çalışıyordur.
Isı Farkının Rolü
LPG sıvı halden gaz haline geçerken çevresinden ısı çeker. Bu nedenle regülatör üzerinde yoğunlaşma veya donma olabilir. Özellikle soğuk havalarda, motor tam ısınmadan LPG’ye geçiş yapılırsa gaz yeterince buharlaşmaz. Bu da karışıma sıvı gaz karışmasına ve motorun düzensiz çalışmasına neden olur. Çoğu sistemde bu sorunu önlemek için “otomatik geçiş sıcaklığı” bulunur. Motor 35–40°C’ye ulaşmadan LPG’ye geçmemelidir. Eğer sistem bu sıcaklıktan önce geçiyorsa, tekleme kaçınılmazdır.
Bir diğer etken, motorun hararet sensörüdür. Eğer bu sensör arızalıysa, LPG ECU’su motorun sıcaklığını yanlış okur ve erken geçiş yapabilir. Bu durumda araç her sabah ilk çalıştırmada tekler ama birkaç dakika sonra düzelir. Bu da “ara sıra tekliyor” dediğimiz, aslında tamamen sıcaklık kaynaklı bir durumdur.
LPG Kalitesi ve Dolum Noktaları
Her ne kadar ülkemizde satılan LPG’ler standartlara uygun olsa da, bazı istasyonlardaki yakıt kalitesi değişkendir. LPG’nin içerisindeki propan-bütan oranı dengesiz olduğunda, buharlaşma hızı değişir. Örneğin propan oranı düşük bir gaz daha zor buharlaşır ve özellikle soğuk havalarda fakir karışım oluşturur. Bu da teklemeye neden olur. Yani her dolum istasyonu aynı performansı vermez. Bazı sürücüler “aynı yolda aynı gazla hep tekliyor ama başka istasyondan alınca düzeliyor” der. Bu durum tamamen gazın kimyasal dengesinden kaynaklanır.
Gaz Basıncı Problemleri
LPG sisteminde basınç, motor devrine göre değişir. Regülatör, sabit bir basınçta gaz sağlar. Ancak regülatörün içinde diyaframlar ve yaylar bulunur. Bu parçalar zamanla sertleşirse basınç kararsız hale gelir. Özellikle ani gaz verildiğinde motor teklemeye başlar. Çünkü regülatör o anda yeterli gazı gönderemez. Basınç düşüklüğü genellikle soğuk motorda daha belirgindir ve motor ısındıkça hafifler.
Bazı kullanıcılar bu durumu yanlışlıkla ateşleme bobini veya buji hatası zanneder. Oysa benzin sisteminde her şey normaldir. Çünkü benzin pompası basıncı sabit tutar. LPG’de ise regülatörün diyaframı yaşlanmışsa, dalgalı basınç üretir. Bu nedenle “benzinde iyi ama gazda kötü” cümlesinin altında çoğu zaman regülatör yorgunluğu yatar.
Sonuç: Farklı Yakıt, Farklı Davranış
Aracın LPG’de tekleyip benzinde düzgün çalışması, motorda bir sorun olduğunun değil, iki yakıt sisteminin birbirine tam uyum sağlamadığının göstergesidir. Yani LPG sistemi motordan çok, kendi ayarlarıyla kavga ediyordur. Bunu çözmek için genellikle “gaz ayarı”, “enjektör testi” veya “regülatör kontrolü” gerekir. Ama en önemli kural şudur: arıza her zaman motor kaynaklı değildir. Çünkü aynı motor benzinde ipek gibi çalışıyorsa, suçlu genellikle LPG tarafındadır.
LPG’de Tekleme Yapan Aracın En Sık Görülen Nedenleri
LPG sisteminde tekleme yaşanmasının arkasında genellikle birkaç temel neden vardır. Bu nedenlerin çoğu karmaşık gibi görünse de, mantığını anlamak problemi çözmeyi kolaylaştırır. Çünkü LPG sistemi motorun doğal yapısına dışarıdan entegre edilmiş bir düzendir. Yani araç fabrikadan benzinle uyumlu şekilde çıkar, sonradan LPG takıldığı için sistemde her zaman bir “uyum açığı” riski vardır. Bu açığı doğru ayar ve düzenli bakım kapatır. Şimdi bu teklemenin başlıca nedenlerini tek tek inceleyelim.
1. LPG Enjektörlerinin Kirlenmesi veya Aşınması
LPG enjektörleri, gazı silindirlere milisaniye hassasiyetinde püskürtür. Ancak bu parçalardan geçen yakıt, her zaman yüzde yüz temiz değildir. LPG’de az da olsa yağ ve partikül bulunur. Bu maddeler zamanla enjektör memelerinin ucunda birikerek tıkanıklığa yol açar. Enjektör bir miktar tıkandığında, o silindire gönderilen gaz miktarı azalır. Sonuç olarak karışım fakirleşir ve o silindir düzgün ateşleme yapamaz. Bu da “tekleme” olarak hissedilir.
Enjektör tıkanıklığı genellikle düşük devirde belirgindir. Araç yüksek devre çıktığında ise gaz basıncı arttığı için tekleme azalabilir. Bu nedenle sürücü “bazen tekliyor bazen düzeliyor” der. Aslında enjektör sürekli problemli çalışmaktadır ama basınç farkı geçici olarak sorunu maskelemiştir. Bu durumda enjektör temizliği veya değişimi gerekebilir.
Kaliteli LPG markalarında bulunan katkı maddeleri, enjektör ömrünü uzatabilir. Ancak yine de 50–60 bin kilometrede bir kontrol edilmesi tavsiye edilir. Ayrıca uzun süre kullanılmayan araçlarda enjektörler içindeki gaz kalıntısı reçineleşebilir. Bu durumda motoru çalıştırmak zorlaşır veya ilk geçişte tekleme yaşanır.
2. Regülatör (Beyin) Basınç Sorunları
Regülatör, LPG’nin kalbidir. Gazı sıvı halden gaz haline dönüştürür ve motorun ihtiyacına göre sabit bir basınçta gaz gönderir. Ancak bu parçanın içinde diyaframlar, yaylar ve valfler bulunur. Zamanla bu elemanlar sertleşir veya yıpranır. Özellikle motor soğukken regülatör yeterince ısınmazsa, LPG tam gaz haline geçemez ve basınç dalgalanır. Bu da teklemeye neden olur. Araç ısındığında sorun azalır çünkü regülatör de ısınmış ve gaz tamamen buharlaşmıştır.
Regülatörün diyaframı yırtılmışsa, LPG kaçağı bile oluşabilir. Bu durumda motorun içine gaz sızar, rölanti kararsız hale gelir ve yakıt tüketimi artar. Ayrıca gaz kokusu fark ediliyorsa, regülatörün kontrol edilmesi şarttır. Regülatör onarılabilir ama çoğu zaman komple değişim daha güvenli bir çözümdür.
3. LPG Map Sensörünün (Basınç Sensörü) Arızalanması
LPG sistemlerinde, emme manifoldundaki basıncı ölçen bir sensör bulunur. Bu sensör, gaz miktarını hesaplamada önemli bir rol oynar. Eğer sensör arızalıysa veya yanlış ölçüm yapıyorsa, ECU’ya hatalı veri gider. Sonuçta sistem ya fazla ya da eksik gaz gönderir. Bu durumun tipik belirtisi, ani gaz verildiğinde motorun boğulması ya da stop etmesidir. Benzinde böyle bir problem yaşanmıyorsa, büyük olasılıkla LPG map sensörü ya da kablo bağlantısı sorumludur.
Map sensörünün içi bazen LPG buharındaki yağ partikülleriyle kirlenir. Bu durumda sensör yanlış basınç okur. Temizlik işe yarayabilir ama çok kirlenmiş sensörlerde değişim gerekir. Yeni bir sensör takıldığında, sistem yeniden kalibre edilmelidir. Çünkü her sensör farklı voltaj aralığında çalışır ve ECU’ya “gaz karışımını yeniden hesapla” demek gerekir.
4. Kalibrasyon (Gaz Ayarı) Bozulmuş
LPG sistemleri, ilk takıldığında aracın benzin sistemine göre ayarlanır. Bu ayar “kalibrasyon” olarak adlandırılır. ECU, belirli motor devri ve yük koşullarında benzin enjeksiyon sürelerini baz alarak LPG miktarını hesaplar. Ancak zamanla bu ayar bozulabilir. Özellikle enjektör değişimi, regülatör değişimi veya sensör tamiri yapıldığında kalibrasyon yeniden yapılmazsa, sistem dengesiz çalışır. Benzinde düzgün giden motor, LPG’de teklemeye başlar.
Kalibrasyon, genellikle bilgisayar bağlantısıyla yapılır. Aracın LPG beyni yazılımına girilir ve çeşitli hız, devir, sıcaklık değerlerinde ölçüm alınır. Bu ölçümlere göre ECU’ya “şu şartlarda şu kadar gaz gönder” talimatı verilir. Eğer kalibrasyon hatalıysa, motor belirli devirlerde fakir çalışır. Bu da hem performans kaybına hem de teklemeye neden olur. Doğru kalibrasyon, tecrübeli bir LPG ustasının elinde birkaç dakika sürebilir ama etkisi yıllarca sürer.
5. Ateşleme Sistemi Zayıfsa LPG’de Hata Görülür
Birçok sürücü şu hatayı yapar: “Benzinde çalışıyor o zaman ateşleme sağlamdır.” Hayır, bu her zaman doğru değildir. Çünkü LPG’nin yanma sıcaklığı benzinden daha yüksektir. Bu nedenle ateşlemesi daha zor bir yakıttır. Eğer bujiler eskiyse, bobin zayıflamışsa veya kablolarda kaçak varsa, benzinle çalışmaya devam edebilir ama LPG’de tekleme yapar. Çünkü LPG daha yüksek voltaj ister. Yani ateşleme sistemi sınırda çalışıyordur.
LPG’li araçlarda bujilerin aralık mesafesi genellikle 0.1–0.2 mm daha dar olmalıdır. Çünkü kıvılcımın atlama mesafesi azaldığında ateşleme daha güçlü olur. Ancak birçok kullanıcı bu detayı bilmeden standart fabrika ayarını korur. Bu da zamanla teklemeye davetiye çıkarır. Ayrıca bobinlerdeki zayıflık, özellikle yüksek devirde kendini gösterir. Motor hızlandıkça kıvılcım süresi kısalır ve zayıf bobin LPG’de yanmayı tam sağlayamaz.
6. Hava Filtresi ve Vakum Kaçakları
LPG sistemi, motorun hava-yakıt dengesine son derece duyarlıdır. Eğer hava filtresi tıkalıysa veya emme manifoldunda vakum kaçağı varsa, karışım oranı bozulur. Fakir karışımda motor tekler, zengin karışımda boğulur. Hava filtresi değişimi ucuz ama etkili bir çözümdür. Ayrıca vakum hortumlarının çatlak olup olmadığı da kontrol edilmelidir. Çünkü bu hortumlar LPG’nin basınç sensörlerine doğrudan veri gönderir. Küçük bir kaçak bile sistemi yanıltabilir.
Birçok sürücü, bu tarz küçük kaçakları fark etmez. Ancak motor su hortumunun hemen yanındaki vakum hattı çatlamışsa, sıcaklık değişiminde genişler ve sızıntı artar. Bu nedenle araç soğukken düzgün çalışır ama ısınınca teklemeye başlar. Bu tür detaylar, tecrübeli ustaların “gözle dinleyerek” bulduğu sorunlardandır. Çünkü vakum kaçakları genellikle elektronik cihazlarla değil, kulakla duyulur.
7. LPG Tankı ve Hat Basıncı
Bazen sorun motorda değil, arkadaki tankta olur. Tankın içindeki multivalf, gazın akışını kontrol eder. Eğer multivalf tıkalıysa veya hatlarda basınç düşüklüğü varsa, motora yeterli gaz ulaşmaz. Özellikle tank neredeyse boşken bu durum daha sık yaşanır. Çünkü sıvı LPG’nin yüzeyindeki basınç azalır. Bu durumda enjektörler fakir karışım üretir ve motor teklemeye başlar. Yani bazen sadece depoyu doldurmak bile sorunu ortadan kaldırır.
Ancak tank ve hat basıncı düşüklüğü kronik hale gelmişse, sistemde gaz kaçağı veya multivalf arızası olabilir. Bu durumda yetkili servis kontrolü şarttır. Çünkü LPG sisteminde yüksek basınçla çalışan gaz sızıntısı ciddi güvenlik riski taşır.
8. Gaz Kelebeği (Throttle Body) Kirlenmesi
Gaz kelebeği, motorun aldığı havayı ayarlar. Bu parça kirlenirse, hava akışı bozulur ve ECU yanlış karışım hesaplar. Benzinde ECU bunu telafi eder, çünkü oksijen sensörü sürekli verileri günceller. Ancak LPG ECU’su bu değişimi anlık algılayamaz. Sonuçta motor LPG’de fakir çalışır ve tekler. Bu durum özellikle rölantide belirgindir çünkü gaz kelebeği çok az açılır ve kirden dolayı hava akışı düzensiz hale gelir.
Gaz kelebeği temizliği, birkaç dakika süren ama etkisi büyük bir işlemdir. Temizlik sonrası hem rölanti dengelenir hem de LPG kalibrasyonu daha net yapılabilir. Bu işlem sonrasında “tekleme” şikayetlerinin azaldığını söyleyen kullanıcılar oldukça fazladır.
Sonuç: Sorun Tek Ama Neden Çok
LPG’de tekleme yaşanıyorsa ve benzinde her şey yolundaysa, suçlu genellikle gaz sistemidir. Ancak bu sistemin içinde onlarca parça olduğu için tek bir nedeni işaret etmek zordur. Enjektör, regülatör, map sensörü, ateşleme, hava filtresi… hepsi birlikte çalışır. Bu yüzden çözüm de tek değil, bir kombinasyondur. Önemli olan, teşhis sırasını doğru kurmaktır: en ucuz ve basit olasılıklardan başlamak, karmaşık olanlara doğru ilerlemek. Çünkü bazen sadece bir hava filtresi değişimi, sürücüyü “motor rektefiye” kabusundan kurtarabilir.
Benzinde Düzgün, LPG’de Tekleyen Araçlarda Teşhis Nasıl Yapılır?
LPG’de tekleme yaşayan bir aracı doğru teşhis etmek, rastgele parça değiştirip “belki düzelir” yaklaşımından çok daha etkilidir. Çünkü LPG sistemi birçok parçanın koordinasyon içinde çalıştığı bir mekanizmadır. Bu yüzden sorun teşhisi adım adım ilerlemelidir. Benzinde düzgün çalışan bir araçta motorun mekanik olarak sağlam olduğunu varsayabiliriz. Geriye kalan, LPG sisteminin nerede dengesiz davrandığını bulmaktır. İşte en mantıklı teşhis sırası:
1. Benzinde Deneme ve Kıyaslama
İlk yapılması gereken, aracın benzinde nasıl davrandığını gözlemlemektir. Eğer benzinde rölanti stabil, ivmelenme düzgün ve ses normal ise motor içi (valf, piston, kompresyon gibi) sorun yoktur. Bu durumda LPG sistemi odaklı inceleme yapılmalıdır. Aracın benzin modunda kusursuz çalışması, teşhiste yön gösterici bir veridir. Çünkü motorun sağlıklı olduğunu garanti eder ve arıza alanını daraltır.
Ancak dikkat edilmesi gereken bir detay vardır: bazı kullanıcılar uzun süre LPG’de kullandığı için benzin sistemindeki yakıt basınç hattı kurur. Bu durumda “benzinde de sorun varmış” yanılgısı oluşabilir. Bu yüzden testten önce birkaç dakika benzinde kullanmak gerekir ki sistem kendini toparlasın.
2. LPG’de Tekleme Hangi Devirde Ortaya Çıkıyor?
Tekleme her devirde olmaz. Bazı araçlar sadece rölantide, bazıları ise 2000–3000 devir aralığında sorun çıkarır. Bu fark, teşhis için ipucu verir. Örneğin düşük devirde tekleme varsa regülatör basıncı yetersiz olabilir. Yüksek devirde tekleme varsa enjektörler gaz yetiştiremiyordur. Sadece soğukken tekleme varsa sistem erken LPG’ye geçiyordur. Bu gözlemler, ustanın doğrudan sorunun köküne inmesini sağlar. Aksi halde “deneme yanılma” yöntemiyle gereksiz parça değişimleri yapılır.
3. Aracın LPG Basıncını Ölçmek
Her LPG sisteminde regülatörden sonra bir basınç hattı bulunur. Buradaki basınç, genellikle 1 bar civarındadır. Bu değer, araç rölantideyken sabit kalmalıdır. Basınç dalgalanıyorsa, regülatör diyaframı sertleşmiş veya ayarı bozulmuştur. Ayrıca LPG ECU’su bu dalgalanmayı “basınç yetersiz” olarak algılar ve enjektör sürelerini değiştirmeye çalışır. Bu da motorun bir an fakir, bir an zengin çalışmasına yol açar. Tekleme tam da bu noktada oluşur.
Basınç testi, bir manometre veya bilgisayarlı teşhis cihazıyla yapılabilir. Ölçüm yapılırken aracın rölanti, orta devir ve yüksek devirdeki basınç değerleri karşılaştırılır. Eğer değerler arasında 0.2–0.3 bar’dan fazla fark varsa regülatör revizyonu önerilir.
4. LPG Enjektörlerini Tek Tek Test Etmek
Her enjektör, bir silindire gaz gönderir. Dolayısıyla bir enjektör arızalıysa, o silindir düzgün ateşleme yapmaz. Bunu anlamak için enjektör soketleri teker teker çıkarılır ve motordaki değişim gözlenir. Eğer bir enjektör devre dışı bırakıldığında motor tepkisiz kalıyorsa, o enjektör zaten çalışmıyordur. Bu yöntemle arızalı silindir kolayca tespit edilir. Bazı ustalar, “motor dinleme çubuğu” kullanarak her enjektörün sesini dinler. Arızalı enjektör farklı tonda “tık” sesi çıkarır veya hiç ses çıkarmaz.
Enjektörler arasında performans farkı da teklemeye yol açabilir. Yani dört enjektör de çalışıyor olabilir ama biri diğerlerinden daha yavaş açılıyordur. Bu da karışım dengesini bozar. Bu durumda enjektörlerin hepsi birlikte test edilip gerekirse takım halinde değiştirilmelidir.
5. Gaz Kaçakları ve Hat Sızıntıları
LPG sistemi yüksek basınçla çalıştığı için en ufak bir sızıntı bile performansı etkiler. Regülatör ile enjektör arasındaki hortumlar gevşemişse, basınç düşer. Bu da özellikle rölantide düzensiz çalışmaya yol açar. Ayrıca bazı hortumlar ısıdan dolayı sertleşir ve mikro çatlaklar oluşur. Bu çatlaklar soğukken daralır, ısınınca genişler. Dolayısıyla sabah çalıştırmada tekleme yapar ama gün içinde düzelir. Bu tip sorunlar genellikle sadece deneyimli ustalar tarafından fark edilir çünkü çıplak gözle görülmesi zordur.
Gaz kaçak testi sabunlu suyla yapılabilir ama profesyonel servislerde gaz detektörü kullanılır. Sızıntı varsa sistem yeniden sıkılır veya hortum değiştirilir. Bu aynı zamanda güvenlik açısından da hayati önem taşır. Çünkü LPG sızıntısı sadece teklemeye değil, patlama riskine de yol açabilir.
6. Motor Sıcaklığı Sensörü ve Geçiş Ayarları
Birçok araçta LPG’ye geçiş sıcaklığı 35–40°C civarındadır. Ancak bazı sürücüler “araba hemen gazda çalışsın” diye bu ayarı düşürür. Bu da büyük hatadır. Çünkü motor yeterince ısınmadan gaz fazına geçerse, LPG tam buharlaşamaz ve karışım düzensiz olur. Motorun ilk birkaç dakikada titremesi veya stop etmesi genellikle bu yüzden olur. Geçiş sıcaklığını fabrika değerine döndürmek çoğu zaman sorunu çözer.
Eğer motorun su sıcaklık sensörü arızalıysa, ECU sıcaklığı yanlış okur. Örneğin motor 20°C iken 60°C zanneder ve hemen LPG’ye geçer. Bu durumda sabahları her zaman tekleme olur. Bu yüzden LPG sistemine müdahale etmeden önce araçtaki tüm sensörlerin doğru veri gönderdiğinden emin olunmalıdır.
7. Ateşleme Sistemi Kontrolü
Her ne kadar benzinle düzgün çalışsa da, ateşleme sistemi LPG’de sınırda performans gösterebilir. Bu nedenle bobin, buji ve kablo seti test edilmelidir. Buji aralıkları LPG’ye uygun değilse (örneğin 0.9 mm yerine 1.0 mm), ateşleme gücü düşer. Özellikle yüksek devirde bu fark daha belirgin hale gelir. Ayrıca bazı bobinlerde ısındıkça direnç artar ve voltaj düşer. Bu da “ilk çalıştırmada iyi, ısınınca tekliyor” şeklinde kendini gösterir.
Buji uçları beyazlamışsa fakir karışım, kararmışsa zengin karışım söz konusudur. Bu gözlem bile ustaya sistemin hangi yönde hata yaptığını gösterebilir. Ateşleme sisteminin sağlam olması, LPG ayarlarının doğru yapılabilmesi için temel şarttır.
8. ECU ve Hata Kodlarını Okutmak
Modern LPG sistemlerinde, araç ECU’su ile gaz ECU’su senkronize çalışır. Eğer birinde hata varsa, diğeri de bundan etkilenir. “Check engine” ışığı yanmışsa, mutlaka OBD cihazı ile hata kodu okunmalıdır. En sık görülen hata kodları şunlardır:
- P0171: Karışım çok fakir
- P0301–P0304: Silindirlerde ateşleme hatası
- P0105–P0108: MAP sensör arızası
- P0115–P0118: Sıcaklık sensörü hatası
Bu kodlar sadece arızayı değil, arızanın yönünü de gösterir. Örneğin P0171 kodu varsa, sistem fakir çalışıyordur. Bu durumda regülatör basıncı veya enjektör akışı kontrol edilmelidir. Yani bilgisayarla yapılan bir OBD taraması, günlerce sürecek deneme yanılma işlemini birkaç dakikada çözer.
9. LPG Ayar Programıyla Canlı Değerleri İzlemek
Gaz sistemine ait yazılım programları, motor çalışırken tüm değerleri canlı olarak gösterir. Enjektör açık kalma süreleri, regülatör basıncı, gaz sıcaklığı, manifold basıncı, yakıt karışımı… hepsi anlık izlenebilir. Bu sayede teklemenin hangi şartta oluştuğu net şekilde görülür. Örneğin sadece gaz pedalına aniden basıldığında basınç düşüyorsa, regülatör yavaş tepki veriyordur. Rölantide enjektör süreleri farklıysa, bir tanesi tıkanmış olabilir. Yani teşhis artık “hissederek” değil, “görerek” yapılır.
Profesyonel bir LPG ayarı bu yöntemle yapılır. Çünkü her aracın karakteri farklıdır. Aynı marka sistem bile iki farklı araçta aynı davranışı göstermez. Dolayısıyla doğru teşhis, cihazla yapılan ölçümlerden geçer.
Sonuç: Tekleme Teşhisi Sabır ve Mantık İşidir
LPG sisteminde tekleme, genellikle küçük bir hatanın zincirleme etkisidir. O yüzden çözüm de sabırla bulunur. Önce motorun sağlıklı olduğundan emin olunur, sonra sistematik olarak LPG devreleri kontrol edilir. Her adım bir sonrakini doğrular. Benzinde düzgün çalışması zaten büyük avantajdır; çünkü arızanın alanını neredeyse yarı yarıya daraltır. Geriye kalan, hangi LPG bileşeninin doğru tepki vermediğini bulmaktır. Ve bunu bulan sürücü, aslında aracının karakterini de öğrenmiş olur.
LPG’de Tekleme Problemini Gidermek İçin Uygulanabilecek Çözümler
Bir aracın LPG’de teklemesi can sıkıcı bir durumdur, ama genellikle çözülebilir bir sorundur. Çünkü LPG sistemleri modülerdir: yani her parça ayrı ayrı kontrol edilip değiştirilebilir. Önemli olan, sorunun kaynağını doğru teşhis ettikten sonra doğru adımı atmaktır. Şimdi, benzinde düzgün ama LPG’de tekleyen bir aracın nasıl normale döndürülebileceğini, adım adım anlatayım.
1. Kalibrasyonu Yeniden Yapmak
Birçok sürücü farkında olmadan tekleme sorununu yıllarca yanlış ayarlı bir sistemle yaşar. Çünkü LPG beyni, benzin sisteminden aldığı verilerle çalışır ama zamanla adaptasyon bozulur. Enjektör değişimi, filtre değişimi, hatta hava sıcaklığındaki farklılık bile kalibrasyonu etkiler. Bu yüzden her 10–15 bin kilometrede bir gaz ayarının yeniden yapılması gerekir. Kalibrasyon işlemi, bir bilgisayara bağlanarak motorun rölanti ve gaz tepkilerinin ölçülmesiyle yapılır. Bu ayar doğru yapıldığında, araç hem sessiz hem dengeli çalışır.
İyi bir LPG ustası, kalibrasyon yaparken aracın benzin değerlerini de gözlemler. Çünkü sistemin temel referansı benzindir. Eğer benzin modundaki enjeksiyon süreleriyle LPG modundakiler arasında ciddi fark varsa, ECU bunu sürekli düzeltmeye çalışır ve bu da teklemeye neden olur. Doğru kalibrasyonla bu fark minimize edilir.
2. Enjektör Temizliği veya Değişimi
Eğer kalibrasyon sonrası hâlâ belirli bir silindir tekliyorsa, LPG enjektörleri kontrol edilmelidir. Enjektör temizliği özel solüsyonlarla yapılır ama çok tıkanmış olanlar genellikle temizlenmek yerine değiştirilir. Çünkü iç mekanizması hassastır. Yeni enjektör takıldığında sistem mutlaka yeniden kalibre edilmelidir. Aksi halde yeni parça eski ayarlarla uyumlu çalışmaz.
Enjektör değişimi sonrası teklemenin anında kesilmesi, sorunun gerçekten o parçadan kaynaklandığını doğrular. Ayrıca kaliteli LPG filtreleri kullanmak da enjektör ömrünü uzatır. Çünkü filtre ne kadar iyi tutarsa, o kadar az partikül enjektörlere ulaşır.
3. Regülatör (Beyin) Revizyonu
Regülatör, LPG sisteminin en çok çalışan ve en çok yorulan parçasıdır. İçindeki diyaframlar sıcaklık farklarından etkilenir, sertleşir veya zamanla sızdırmazlığını kaybeder. Bu durumda sistemde basınç dalgalanmaları olur. Regülatör revizyon kitleri piyasada bulunur ve genellikle diyafram, valf ve contalardan oluşur. Revizyon sonrası sistem neredeyse sıfır performansına döner.
Bazı durumlarda revizyon yerine komple regülatör değişimi daha mantıklıdır. Çünkü aşırı eski sistemlerde gövde yüzeyleri deforme olmuştur ve sadece parça değişimi sorunu tam çözmez. Yeni regülatör takıldığında hem basınç sabit kalır hem de motorun gaz tepkileri belirgin biçimde iyileşir.
4. LPG Filtresinin Yenilenmesi
LPG sistemlerinde iki farklı filtre bulunur: biri sıvı fazda (tanktan regülatöre giden hatta), diğeri gaz fazında (regülatörden enjektörlere giden hatta). Bu filtreler tıkanırsa, gaz akışı yavaşlar ve motor fakir karışımla çalışır. Sonuç tekleme. Filtre değişimi basit ama etkili bir işlemdir. Her 10–15 bin kilometrede bir değiştirilmesi tavsiye edilir. Özellikle ucuz gaz kullanan araçlarda bu süre daha da kısalabilir.
Filtre değişimi sonrasında fark hissedilir. Rölanti dengelenir, motor sesi yumuşar ve gaz tepkisi iyileşir. Eğer araçta uzun süredir filtre değişimi yapılmadıysa, sadece bu basit işlem bile teklemeyi tamamen bitirebilir.
5. Ateşleme Sisteminin Güçlendirilmesi
LPG daha yüksek yanma sıcaklığı gerektirir. Bu yüzden kıvılcımın güçlü olması gerekir. Eski veya yıpranmış bujiler, LPG’de yeterli ateşlemeyi sağlayamaz. Bu nedenle LPG uyumlu bujiler (örneğin iridyum uçlu veya dar aralıklı modeller) tercih edilmelidir. Ayrıca buji kabloları ve bobin de kontrol edilmelidir. Zayıf bir bobin, özellikle sıcak motorda voltaj kaybına neden olur ve bu da teklemeyi tetikler.
Bujilerin rengi de teşhis için önemli bir ipucudur. Beyaz uçlar fakir karışımı, siyah ve isli uçlar zengin karışımı gösterir. Bu gözlem, LPG sisteminin karışımı doğru ayarlayıp ayarlamadığını anlamayı sağlar. LPG’li araçlarda buji aralığı genellikle 0.7–0.8 mm’ye düşürülür. Bu sayede ateşleme daha kararlı hale gelir.
6. Hava ve Vakum Sisteminin Kontrolü
Emme manifoldu üzerindeki hortumlarda çatlak veya gevşeme varsa, LPG’de karışım dengesi bozulur. Çünkü sistem bu havayı hesaplamaz. Bu durumda fakir karışım oluşur ve motor tekler. Hava filtresi de aynı derecede önemlidir. Tıkalı filtre hava geçişini engeller, ECU fazla gaz gönderir ve motor zengin karışımla boğulur. Hava filtresinin her bakımda değiştirilmesi gerekir. Bu parça basit ama kritik bir rol oynar.
Vakum kaçakları özellikle eski araçlarda sık görülür. Zamanla kauçuk hortumlar sertleşir, bağlantı noktaları gevşer. Bu durum soğukta daralır, sıcakta genişler. Yani motor soğukken düzgün çalışır, ısınınca teklemeye başlar. Vakum hattının sabunlu suyla test edilmesi veya duman testi yapılması, bu tür sızıntıları ortaya çıkarır.
7. LPG Geçiş Sıcaklığını Doğru Ayarlamak
Aracın LPG’ye geçiş sıcaklığı çok düşükse, sistem motor ısınmadan gaz fazına geçer. Bu da özellikle sabahları teklemeye yol açar. Geçiş sıcaklığı fabrika ayarına (genellikle 35–40°C) geri alınmalıdır. Eğer bu ayar yazılımda düşürülmüşse, soğuk havalarda motor ilk dakikalarda fakir çalışır. Ayrıca motor suyu sıcaklık sensörü arızalıysa, LPG ECU’su sıcaklığı yanlış okuyabilir. Bu sensör hem LPG hem de motor beyni için önemlidir. Çünkü iki sistemin aynı sıcaklığı görmesi gerekir.
8. LPG ECU Yazılımını Güncellemek
Modern LPG sistemlerinin beyinleri yazılım güncellemesi alabilir. Bazı eski versiyonlarda karışım hesaplama algoritması hatalı olabilir. Üreticiler bu sorunları fark ettikçe yeni sürümler yayımlar. Serviste yazılım güncellemesi yapmak, hem yakıt ekonomisini iyileştirir hem de tekleme gibi karışım hatalarını azaltır. Bu işlem kısa sürer ama etkisi uzun vadeli olur.
9. Kaliteli LPG Kullanmak
Yakıt kalitesi, LPG sisteminde her şeydir. Çünkü gazın içeriğindeki propan-bütan oranı, basıncı ve yanma karakteri doğrudan motor davranışını etkiler. Ucuz LPG’lerde propan oranı düşükse, özellikle soğuk havalarda fakir karışım oluşur. Bu da sabahları tekleme, gaz yememe veya stop etme sorunlarını getirir. Tanıdık ve güvenilir istasyonlardan gaz almak, uzun vadede sistemi korur. Ayrıca LPG’nin içeriğinde fazla yağ varsa, enjektörlerde reçineleşme yapar. Bu da en sık rastlanan tekleme nedenlerinden biridir.
10. Periyodik Bakım Alışkanlığı Oluşturmak
LPG sistemi de tıpkı motor gibi düzenli bakım ister. Filtre değişimi, kalibrasyon, basınç kontrolü, hortum kontrolü, yazılım güncellemesi gibi işlemler ihmal edilmemelidir. Bu işlemler basit görünür ama sistemin dengede kalmasını sağlar. Özellikle uzun süre aynı ayarla kullanılan araçlar zamanla fakir karışımda çalışarak valf aşınmasına neden olabilir. Yani “çalışıyor ya, ne olacak” mantığı uzun vadede pahalıya patlar.
Sonuç: Tekleme Sorunu Çözülür Ama İhmalin Bedeli Ağır Olur
LPG’de tekleme, doğru adımlarla kolayca giderilebilir. Ancak problem uzun süre göz ardı edilirse, motorun supap ve segman bölgelerinde kalıcı hasar oluşabilir. Bu da “rektefiye” anlamına gelir. Halbuki çoğu zaman sadece bir filtre, bir kalibrasyon veya bir enjektör temizliğiyle sorun çözülür. Yeter ki doğru teşhisle başlanıp sabırla ilerlenilsin. Çünkü LPG sistemi tıpkı bir müzik enstrümanı gibidir: her şeyin uyum içinde olması gerekir. Bir nota bile yanlış çalarsa, motor o melodiyi bozar.
LPG’de Tekleme Sorununu Kalıcı Olarak Çözmek ve Aracın Performansını Korumak
Artık tekleme probleminin ne kadar çok sebebi olabileceğini, teşhis sürecinin sabır ve mantık gerektirdiğini biliyoruz. Ancak sorunu çözdükten sonra sistemin bir daha bozulmaması için bazı kalıcı önlemler almak gerekir. Çünkü LPG, benzine göre daha nazlı bir yakıttır. Küçük ihmal ve yanlış ayarlar bile uzun vadede büyük arızalara yol açabilir. Bu yüzden tekleme ortadan kalksa bile aşağıdaki adımları alışkanlık haline getirmek, sistemin ömrünü uzatır.
1. Her 10.000 Kilometrede Bir Gaz Ayarı Kontrolü
LPG ayarı sabit bir işlem değildir. Sıcaklık, rakım, yakıt kalitesi ve motorun yıpranma seviyesi bu ayarı etkiler. Bu yüzden yılda en az bir kez, tercihen 10.000 kilometrede bir gaz ayarı kontrolü yapılmalıdır. Bu işlem sırasında ustalar hem kalibrasyonu yeniler hem de basınç sensörlerini test eder. Aracınız düzgün çalışsa bile bu kontroller, sistemin sağlıklı kalmasını sağlar. “Teklemiyor, o zaman gerek yok” düşüncesi en yaygın hatalardan biridir.
2. Filtre ve Hortum Değişimlerini Aksatmamak
LPG filtreleri tıkanmadan değiştirildiğinde sistemdeki basınç her zaman sabit kalır. Özellikle sıvı faz filtresi, tanktan gelen yabancı partikülleri tutar. Bu filtre tıkanırsa regülatöre giden gaz azalır. Aynı şekilde hortumlar da belli bir süre sonra sertleşir. Sıcaklık farkları, kauçuk malzemenin esnekliğini bozar. Bu yüzden 2–3 yılda bir hortum setinin yenilenmesi, hem performans hem de güvenlik açısından büyük fayda sağlar. Bu küçük masraflar, motorun ömrünü uzatır.
3. LPG’de Sürüş Tarzını Düzenlemek
LPG’nin enerji yoğunluğu benzinden daha düşük olduğu için, gaz pedalına ani basmak karışımı fakirleştirebilir. Bu da kısa süreli teklemelere neden olur. Daha dengeli bir sürüş tarzı benimsemek, özellikle uzun yolda motorun daha sessiz ve stabil çalışmasını sağlar. Gaz pedalını ani şekilde bırakmak veya agresif hızlanmalar yapmak, regülatörün tepki süresini zorlar. Bu yüzden LPG’li araçlarda yumuşak gaz kullanımı, sistemin ömrünü uzatır.
4. Soğuk Motorda Erken LPG’ye Geçişten Kaçınmak
Motor ısınmadan LPG’ye geçmek, özellikle kış aylarında büyük hatadır. Çünkü bu durumda gaz tam buharlaşamaz ve sıvı halde manifolda ulaşır. Bu da karışım dengesini bozar ve tekleme oluşturur. LPG beyni genellikle 35–40°C geçiş sıcaklığına ayarlanmalıdır. Motoru çalıştırdıktan sonra göstergede birkaç dakika benzinde çalışmasına izin vermek, hem regülatörün hem de motorun sağlıklı kalmasını sağlar. Üstelik yakıt farkı açısından da bu bekleme süresi ihmal edilebilecek kadar kısadır.
5. Kaliteli Gaz İstasyonlarını Tercih Etmek
Her LPG aynı değildir. Bazı markalar daha fazla propan içerirken, bazıları daha fazla bütan barındırır. Propan oranı yüksek olan gaz, soğuk havalarda daha iyi buharlaşır. Düşük propan oranı ise sabahları motorun geç çalışmasına veya teklemesine yol açar. Bu yüzden sürekli aynı ve güvenilir bir istasyondan gaz almak, sistemin kararlılığını korur. Ayrıca bazı istasyonlar filtre sistemini ihmal eder; bu da gazla birlikte enjektörlere kir ulaşmasına neden olur. Bu yüzden “nereden ucuz gaz bulurum” yerine “nereden kaliteli gaz alırım” sorusu sorulmalıdır.
6. Motorun Genel Bakımını Aksatmamak
LPG’de teklemenin önüne geçmenin en kolay yolu, motorun sağlıklı çalışmasını sağlamaktır. Çünkü LPG, sağlam bir motoru bozamaz; ancak bakımsız bir motoru kolayca zora sokar. Motor yağı, bujiler, bobinler, hava filtresi, vakum hatları… bunların hepsi sistemin genel dengesini etkiler. Özellikle ateşleme zayıfsa, LPG’nin yüksek yanma sıcaklığı motoru daha çok zorlar. Bu yüzden bakım aralıkları benzine göre daha kısa tutulmalıdır. LPG’li araç, bakımla dosttur; ihmal ederseniz ilk o size küser.
7. Yazılım Güncellemesini Göz Ardı Etmemek
LPG üreticileri, sistemlerin yazılımında zamanla hata düzeltmeleri yapar. Bu güncellemeler genellikle karışım hesaplamalarını ve sensör tepkilerini iyileştirir. Eğer sistemin yazılımı eskiyse, güncellenmesi performans artışı sağlar. Bazı kullanıcılar, “araba zaten çalışıyor, ne gerek var” der ama yeni sürüm yazılım, sistemin daha hassas ve dengeli çalışmasına katkı sunar. Özellikle tekleme eğilimi olan araçlarda fark hissedilir.
8. LPG ECU Verilerini Zaman Zaman Kontrol Ettirmek
Birçok sürücü, aracı sadece mekanik olarak kontrol ettirir ama elektronik tarafı unutulur. Oysa LPG beyni, tüm sistemin karar merkezidir. ECU’ya bağlanıp hata geçmişini okumak, sistemin nasıl davrandığını anlamayı sağlar. Eğer ECU, sık sık “fakir karışım” hatası kaydediyorsa, sistem sınırda çalışıyordur. Bu durum motorun valflerini uzun vadede yakabilir. Erken uyarılar dikkate alınırsa, büyük arızalar oluşmadan önlem alınabilir.
9. Düzenli Aralıklarla Rölanti ve Gaz Tepkisini Gözlemlemek
Aracınızın rölantisinde dalgalanma, titreşim veya anlık stop etme eğilimi varsa, bu küçük bir uyarıdır. Hemen fark edilip kontrol edilirse, büyük sorunlara dönüşmeden çözülür. Motor sesini ve davranışını tanımak, iyi bir sürücü alışkanlığıdır. Çünkü aracınızda bir şeyler ters gidiyorsa, önce siz hissedersiniz. LPG’li araçlar, küçük belirtilerle konuşur: sarsıntı, titreme, koku, geçiş sesi... Bunlar motorun size “beni dinle” deme biçimidir.
Kişisel Deneyim
Benim de yıllar önce yaşadığım benzer bir hikaye var. Kullandığım eski bir araçta, sabahları LPG’ye geçince motor bir anda zangır zangır sallanıyor, adeta boğuluyordu. Benzine alınca hemen düzeliyordu. Usta önce bujileri değiştirdi, sonra regülatörü elden geçirdi ama sorun tam olarak bitmemişti. Sonra fark edildi ki LPG geçiş sıcaklığı ayarı 25°C’ye düşürülmüş. Yani motor tam ısınmadan gaz fazına geçiyormuş. Ayarı 40°C’ye çektik, tekleme tamamen bitti. Sadece bu küçük ayar yüzünden haftalarca uğraşmıştım.
O günden sonra şunu öğrendim: LPG sistemi karmaşık görünür ama aslında hassas bir dengeden ibarettir. Benzinde sorunsuz çalışan bir motor, LPG’de sadece küçük bir ayar yüzünden huzursuz olabilir. Artık her bakımda sadece yağı veya bujiyi değil, gaz ayarını da kontrol ettiriyorum. Çünkü motorla kavga etmek yerine onunla uyumlu yaşamak çok daha ucuz ve huzurlu bir yöntem.
Sonuç: Teklemeyen, Sessiz Çalışan Bir LPG Sistemi Mümkündür
LPG’de tekleme yaşayan birçok sürücü, “gaz sistemi bu kadar düzgün çalışmaz zaten” diyerek kabullenir. Oysa doğru ayar, düzgün bakım ve kaliteli yakıtla LPG’li bir motor, benzinden farksız şekilde çalışabilir. Hatta sessizlik ve ekonomi açısından daha da keyifli hale gelir. Önemli olan, sistemi anlamak ve ona göre davranmaktır. Çünkü LPG, nazlı ama mantıklı bir yakıttır; onu tanırsanız, yıllarca sorunsuz hizmet eder.
